دیروز (۸اسفند) ائمه جمعه مراکز استانها مهمان رئیس جمهور شدند تا در شرایط حساس کنونی مشق تبیین کنند.

این جلسه در کنار گزارش از اقدامات و خدمات دولت دو نکته تازه داشت:

1. آقای رئیسی تصریح کردند یکی از عوامل تورم اخیر، حذف ارز ترجیحی است:
   “دولت مردمی توانست در این مدت نرخ تورم را از ۵۹.۳درصد به زیر ۴۰درصد برساند، اما اجرای طرح عادلانه کردن پرداخت یارانه‌ها و حذف ارز ترجیحی که تکلیف قانونی بودجه۱۴۰۱ بود، باعث افزایش دوباره نرخ تورم شد.”
   چیزی که دلسوزان نظام و دولت ایشان در بدنه انقلابی ماه ها فریاد کردند اما به جایی نرسید!
   تدبیر غلطی که هم موجبات تورم شد و هم ارز را سامان نداد!
   عجیب اینکه برخی از همین ائمه جمعه بدون تخصص اقتصادی بجای اعتماد کردن به متخصصان انقلابی، آن اقدام را فتح خرمشهر خواندند! و احتمالا تحلیل اشتباه خود را جهاد تبیین هم تلقی کردند!
2. التهابات ارزی اخیر را کار دشمن و شکست خوردگان فتنه اخیر خواندند[۱]!
   در اینباره هم کاش حرف دلسوزان و متخصصان انقلابی را بشنوند و علتِ چند تومن بالا و پایین شدن روزانه(به قول ایشان روز تعطیل) را، همه علت گرانی ارز و دلاریزه کردن کالاها قلمداد نکنند!
   بطور واضح سوء تدبیر آشکار دولتها در جانب عرضه و جانب تقاضای ارز را نمیتوان ندید گرفت و همه را کار چند شبکه مفلوک ماهواره ای و کانال تلگرامی دانست.(شاید دراینباره نوشتم)

پ.ن:

همیشه برای تصحیحِ تبیین غلط، زود نیست! و همیشه جهادِ باطل(با تبیین غلط)، قابل قضا نیست. حرف دلسوزان خود را بشنوید!

محسن قنبریان

[۱] آیت‌الله رئیسی در دیدار نمایندگان ولی فقیه و ائمه جمعه مراکز استان‌ها:

تحقق گفتمان انقلاب یعنی اجرای ارزش‌ها و برقراری عدالت اسلامی پیام و خواست مردم در این دوره از انتخابات ریاست جمهوری بود / دولت با کنترل مصارف، هزینه‌ها و منابع درآمدی خود را تراز و افزایش نقدینگی را نیز تا حدود زیادی کنترل کرده است / دشمن پس از ناکامی در فتنه خیابانی اهداف خود را با ایجاد نارضایتی و کشاندن آن به سفره مردم دنبال می‌کند

سواد تبیین!

منطقی ها می گویند؛ التزام به چیزی، التزام به لوازم آن هم هست.

اگر جهاد تبیین، واجب قطعی و فوری است (که هست)، لوازم آن هم باید مهیا شود.

تبیین اگر صرفاً رفع ابهامات و گره های ذهنی جوانان و جامعه هم باشد، علم و مهارت کافی در آن عرصه ها و بستره های ابهام زا را می خواهد.

نماز جمعه اگر تریبون رسمی و متیقنی برای این جهاد است، خطیبش باید قدرت رفع ابهام درعرصه های اقتصادی، روابط بین الملل و… را داشته باشد.

به شکل عجیبی خطبای پایتخت و شهرهای اصلی و بزرگ عموما اقتصاد یا روابط بین الملل و… را به شکل تفصیلی نمی دانند! لذا در ابهاماتِ مکرر این عرصه ها در حد شعار و کلیشه یا سرمقاله برخی روزنامه ها حاضر می شوند!

تبعیض در خطیب!

در رساله ها مساله ای به نام تبعیض در تقلید هست. یعنی وقتی مرجع اعلم در همه شئون زندگی پیدا نشد، مقلد، شئون خود را در هر بخش از اعلم آن بخش تقلید کند؛ مسائل عبادی از یک مرجع، مسائل اقتصادی از اعلم اقتصادی و…

به نظر می رسد در قحط الرجالِ متفکرینِ جامع مثل مطهری و بهشتی و… در مناصب، لازم باشد اقلا ترکیب و چینش خطبای شهرهای بزرگ طوری باشد که سرجمع از جامعیت آرمانهای انقلاب و اسلام دفاع شود.

محسوس و ملموس است حتی خطبه های پایتخت و قم و مشهد و… چنین پوشش متوازن و فراگیری ندارد و نوعا در جنبه های خاصی بسط دارد.

عجیب اینکه برخی مراکز مهم اصلا امام جمعه موقتی هم کنار خطیب اصلی نیست که احیانا گهگاهی از آرمانی مثل آزادی و جمهوریت و عدالت و… هم بگوید!

تکمیل جای تعویض!

وقتی مصالح امام جمعه گی های متوسط به پایین اما طولانی مدت برایم روشن نیست، نمیتوانم قضاوتی کنم؛ اما میتوان وقتی تعویض در مواردی نزدیک به محال است اقلا مطالبه تکمیل کرد.

به اقتضای جهاد تبیینی که عمدتا ابهاماتش گره خورده در بستره های اقتصادی، روابط خارجی، روشهای مدرن حکمرانی و… است؛ باید ترکیب خطبای کانون های اصلی به نفع جهاد تبیین همه جانبه تکمیل شود.

منظورم افزودن دکترحجه الاسلام های صرفا مدرک گرفته کنار خطبای مشهور نیست، بلکه صاحب نظرانی که با سواد تفصیلی و شناخت جزیی از عرصه های حکمرانی به نظرگاهی درست و انقلابی رسیده باشند.

محسن قنبریان

• نماز جمعه؛ تریبون اصیل عدالتخواهی
  (برنامه جهان آرا)
• واکاوی دلایل کاهش اثرگذاری نهاد نماز جمعه
  (گفتگو با صدای حوزه)
• یادداشت “آقای حاج علی اکبری اینها را هم منع کنید”
• تماس تصویری حجت الاسلام قنبریان در برنامه ثریا با حجت الاسلام حاج علی اکبری
• پاسخ حجت الاسلام حاج علی اکبری به حجت الاسلام قنبریان در برنامه ثریا
• یادداشت “نسبت نهاد نماز جمعه با مجرمین قضائی در روایات و فقه اسلامی”
• ورود مصداقی و رهبری
• سه سطح عدالتخواهی در نماز جمعه تراز
• نماز جمعه در آمار
• یادداشت “نماز جمعه و امر جامع”
• نماز جمعه قبله ی جامعه
• دست های خائنی که به تدریج نماز جمعه را بی محتوا کرد!
• وضع قرآنی نماز جمعه
• نماز جمعه همزاد “امر جامع”
• یادداشت “بازگشت رحیم پور به نماز جمعه”
• دفاع آیت الله جزایری از کارگران گروه ملی فولاد و چند نکته
• یادداشت “بهتر از سوت قطار و زنگ مدارس”
• یادداشت “این کتاب را به امام جمعه شهرها هدیه دهید”
• پادکست کمک نفس معنوی
• توجه توجه!
• تمجید از جوشکاری امام جمعه خرمشهر
• امام جمعه تراز گام دوم
• کلیپ پیمان عالمان

نسبت نهاد نماز جمعه با مجرمین قضائی در روایات و فقه اسلامی[۱]

گرچه نام بردن و نسبت فسادِ ثابت نشده به افراد را در یک توئیت -چه رسد به خطبه نماز جمعه- جایز نمی دانیم؛ اما اینگونه نیست که بطور کلی نماز جمعه هیچ نسبتی با مفسدان اقتصادی نداشته باشد.

چند نمونه:

1. حاضر کردن زندانیان در نماز جمعه
   1. روایت صحیح السند صدوق و شیخ طوسی از امام صادق(ع): “بر امام است که زندانیان قرض و بدهکاری را روز جمعه به نماز جمعه و روز عید به نماز عید بیاورد. با آنان نگهبانانی بفرستد و وقتی نماز تمام شد به زندان برگرداند[۲]”
      فقهاء بزرگ برای زمان حضور امام معصوم که نماز جمعه واجب تعیینی است، این کار را بر امام واجب می شمارند[۳].
      برخی بخاطر وجوب نماز جمعه بر آن زندانیان تاکید دارند [۴]نه بخاطر مجازات آنها.
   2. در الجعفریات روایت شده، امیرالمومنین زندانیان قرض و تهمت را به نماز جمعه حاضر می کرد و اولیاء را برآنها می گمارد تا به زندان برگردانند[۵].
   3. در زمانه ما که نماز جمعه مستحب است(واجب تخییری)، حاضر کردن زندانیان در نماز هم راجح است.
      ارسال این زندانیان همراه با نگهبان و تحت الحفظ، آنها را در چشم نمازگزاران و حاضران نشان دار می کند؛ اما خداوند حضور آنها را واجب یا راجح قرار داده است. (علی القاعده در زمانه ما حضورشان اختیاری است).
   4. پس از انقلاب تا سالهای متمادی زندانیان با لباس مخصوص زندان در نماز جمعه آورده می شدند، هیچکس نگفت این موجب هتک آنها یا لکه دار شدن خانواده آنها یا مغایر با شان نماز جمعه است!
2. تشهیر مجرمان اقتصادی!
   در روایات و فقه اسلامی ۴صنف مشمول مجازات تشهیرند. این حضور دلخواه نیست حاضر کردن برای مجازاتِ ننگ و عار است. یکی از آنها “مُحتال” است.
   محتال: کسی که با مکر و خدعه و سندسازی مال مردم یا بیت المال را ببرد[۶].
   درباره چنین مفسد اقتصادی ای فقهاء شیعه تصریح کرده اند: سزاوار است با عقوبت، تشهیر شود طوری که دیگران از تکرار کار او بازداشته شوند[۷].
   معنا و مراد از تشهیر؟
   تشهیر در لغت آشکار کردن چیزی در ننگ و عار است طوری که مردم او را بدان بشناسند.
   فقهاء در تعیین مصادیق تشهیر و چگونگی آن در ۴صنف(شاهد دروغ/قوّاد و دلال جنسی/قاذف و تهمت زن فحشاء به بی گناه/ محتال) سخن گفته اند: “اینکه ندا دهنده در قبیله و مسجد و بازار و مانند آن صدا بزند: این آدم، شاهد دروغین[مثلا] است او را بشناسید[۸]” یا گفته اند:”او را در محافل و مجامع مردم از سر خواری و مجازات بچرخانند تا مردم از رفت و آمد با او برحذر شوند[۹]”
   پس تشهیر و رسوا کردن ،صرف اطلاع رسانی و محاکمه علنی و… نیست. باید تشهیر، مجازاتی و خوار کننده(شهّره السلطان بالنکال/یشهره بالعقوبه/خزیّاً ونکالاً) باشد؛ و هم بشکل بازدارنده(لیحذرمنه الناس/لکی یرتدع غیره) باشد.
   ظاهرا مجازاتی که امیرالمومنین(ع) برای ابن هرمه -کارگزار او در بازار اهواز- قرار داد از همین قسم است؛ که دستور داد:”…دربرابر دیدگان مردم او را بازداشت و زندانی کن. جارچی ماجرای او را بازگوید…چون جمعه شود او را از زندان بیرون کش و ۳۵تازیانه بزن و او را در بازارها بگردان[۱۰]”
   بنابراین نماز جمعه -باهمکاری قوه قضائیه- میتواند مکانی برای اجرای این حکم اسلامی درباره مفسدان اقتصادی باشد.
   این خیرخواهی که با رسوا کردن مجرم اقتصادی(وسایر موارد مُجاز تشهیر) آبروی خانواده او آسیب می بیند را شریعت اسلام لحاظ نکرده است. فقهاء شیعه هم در ادوار مختلف علیرغم آن، به تشهیر آن مجرمان فتوا داده اند.
   از اینجا معلوم است شریعت اسلام، درباره مثل مفسدان اقتصادی، خیر اجتماعی را بر خیر فردی و خانوادگی ترجیح داده است.

در این دو نمونه می بینید نه آوردن زندانیان برای انجام نماز و نه مجازات تشهیر درون مجامع عمومی مردم -که نهاد نماز جمعه از زمره آن است-  برای اختلاس گران و اخلالگران اقتصادی هیچ مغایرتی با شان این نهاد ندارد بلکه رجحان هم دارد.

اگر جای/ یا مثل اراذل و اوباش[۱۱]، مفسدان اقتصادی که مشمول حکم محتال اند، تشهیر می شدند آیا بازدارندگی دو چندان از اطلاع رسانی صرف در رسانه ها[۱۲](مطابق قانون تشهیر مصوب و تصحیح سال۸۵و۹۲) نبود؟!

توجه!

روشن است بدون  تصحیح قانون و حکم قاضی به چنین تشهیری، از نهاد نماز جمعه در اجرا، انتظاری نیست؛ اما ثمره علمی این بحث آن است که شان نماز جمعه بنام تقدس طوری معنا نشود کانه همه این کارها مغایر با آن است!

محسن قنبریان ۱۴۰۰/۸/۱۷

[۱] درباره نسبت نهاد نماز جمعه با گفتمان سازی های اجتماعی و مساله پژوهی های مردم و… جداگانه به تفصیل سخن گفته ام

[۲] روایت را شیخ طوسی از عبدالرحمن بن سیابه (تهذیب ج۳ص۲۸۵) و صدوق از عبدالله بن سنان نقل کرده(وسائل ج۲۷ ص۳۰۱) و هردو طریق صحیح است مخصوصا طریق صدوق.

[۳] ر.ک: منتهی المطلب ج۶ ص۴۹/ذکری ج۴ص۱۶۷/ جامع المقاصد ج۲ص۴۵۴

[۴] مختلف الشیعه ج۸ص۴۲۰

[۵] الجعفریات ص۴۴

[۶] ر.ک: جواهر الکلام ج۴۱ص۵۹۸/ المقنعه ص۸۰۵/ السرائر ج۳ص۵۱۲/ تحریر الاحکام ج۲ص۲۳۴/و…

[۷] السرائر ج۳ص۵۱۲/ المقنعه ص۸۰۵و…

[۸] الخلاف ج۲ص۶۰۱مساله۳۹

[۹] المهذب البارع ج۵ص۶۴

[۱۰] مستدرک الوسائل ج۱۷ص۴۰۳و۴۰۴

[۱۱] گرداندن اوباش هم مستند قانونی ندارد اما تا همین اواخر بشکل های عجیب انجام میشد اما درباره اخلالگران اقتصادی و محتال علیرغم فتوای مشهور فقهاء سر مرز قانون تشهیر -که فقط درج حکم در روزنامه ها ست- می ایستند.

[۱۲] آیا می دانیم که مجازات «تشهیر» در قانون و فقه چه شرایطی دارد؟

حجت‌الاسلام جواد سلیمانی امام جمعه لاهیجان:

در نماز جمعه‌ای که درد مردم گفته نشود، در نماز جمعه‌ای که به مشکلات مردم ورود نشود، نماز جمعه‌ای که مسئول بی‌خیال را به استیضاح نکشاند؛ این نماز جمعه نیست، نمایش است؛ تویِ این نمایش مردم شرکت نکنید.

من اگر دستم به جایی برسد درب چنین نمایشی را گِل می‌گیرم.

• گرچه هنوز مطالبه اصلی از نهاد نماز جمعه را گفتمان سازی (نه صرف سخنرانی) میدانم؛
• گرچه مطالبه نام بردن از مفسد قبل از دادگاه و حکم در خطبه، نداشته و ندارم؛
• اما اینکه “خطبه” -چون مصداق “ذکر” در آیه تشریع نماز جمعه است- خصوصیت دارد و مطلقا نمیشود مصداق(نه فقط نام مفسد) درش گفت، حرف بی مبنایی است؛ مثال نقض بی شمار است!
• اینکه بین امام جمعه ای که حاکم یا قاضی است با غیر او فرق نهادن هم در این خصوص فارق موثری نیست. پرداختن به مسائل عدالت (مثلا تبعیض آموزشی و تفاضل های بالای حقوقی و…) یا ورودهای موردی و منطقه ای مثل پرسش از پدیده های ضد عدالت در منطقه شان (هفت تپه و ماشین سازی و…) نه نام بردن از مفسد است نه حکم کردن، پس قاضی یا حاکم بودن امام جمعه مدخلیتی ندارد.
• این خطبه را آیت الله خامنه ای در امام جمعه بودن (بدون سمت قضائی یا حاکم بودن) خوانده؛ اگر جای خرمشهر، هفت تپه و جای آن روزنامه از رسانه های توجیه گر امروز نام می برد، خطبه اش باطل بود؟! برای “استقلال” میشود خطبه اینجور مصداقی خواند برای “عدالت” نه؟!!