درسهای نهج البلاغه؛ شرح خطبه ۲۱۶

جلسه یازدهم / ۹خرداد۱۴۰۴؛ حجت الاسلام قنبریان

آثار و پیامدهای رعایت حقوق متقابل حاکم و مردم۲

۳پیامد برای ۴ لازمه قبل:

1. اصلاح زمانه
   تعبیر زمان در روایات به سه معنا:
   – زمان
   – گذر زمان و روزمرگی(نمونه روایات)
   – زمانه (یک جهان اجتماعی حاصل از ارتباطات انسانی)
   در “فصلح بذلک الزمان”، “زمانه” منظور است!
   دو قاعده:
   زمانه قابل تغییر است اما قابل ستیز نیست!(روایات / توضیح)
   زمانه از نسبت بین حاکم و مردم ساخته میشود و این رابطه دو سویه است!(روایات)
2. در بقاء دولت طمع میشود!
   با تحقق حقوق متقابل روشن است
   با لازمه قبل(تحقق معالم عدل) بیان بیشتری دارد(روایات)
   رعایت عدل، رعایت قاعده مندی، تعمیم، قدرت اقناع و بالتبع بقاء است (بخلاف تبعیض)
   ثبات دولتها مبتنی بر اقتدا به سنن الهی (عدل تکوینی) است.
3. طمع های دشمنان به یأس می انجامد
   در تحقق حقوق متقابل روشن است.
   با واسطه تحقق عدالت؛ چنانچه گذشت قدرت اقناع می یابد

بالسیره العادله یُقهَرُ المُناوی

پس چرا حکومت عدل علی(ع) مقهور شد؟!

جهاد تبیین هم لازم است!

سیره عادله شرط لازم و جهاد تبیین شرط کافی است؛ بدون قاعده مندی و عدالت، جهاد تبیین ممکن نیست!

مقایسه مواجهه کوفه با ابوموسی در ماجرای جمل و در ماجرای حکمیت صفین؛ نقش مهم جهاد تبیین!

دانلود سخنرانی «۱۱/ درسهای نهج البلاغه» | “دانلود از پیوند کمکی”

شرح خطبه ۲۱۶؛ جلسه دهم / ۲خرداد۱۴۰۴؛ حجت الاسلام قنبریان

آثار و پیامدهای رعایت حقوق متقابل حاکم و مردم

1. عزّت حق
   حقوق یا حقیقت؟
2. برپا شدن راه های دین
   هر حکومتی به قیامتی می برد و حکومت اسلامی باید به بهشت ببرد.
   اطاعت در این حکومت غیر اکراهی است
   پس با تحقق حقوق متقابل، راه دین برپا می شود نه به زور کسی برده شود!
   شبهه حدود و اجبارها!
   – برخی روایاتش در تصحیح طلاق و ارث زنان که مظلوم واقع می شدند!
3. پرچم عدالت برافراشته میشود!
   عدالت سیاسی (حاصل از رعایت حقوق متقابل) مادر عدالتهاست!
   بدون حقوق متوازن حاکم و مردم:
   – در غلبه حاکم، اگر هم قسط بخواهد، عدالت استالینی است!
   – در غلبه رعیت، آنارشی و هرج و مرج شده که عدالتی شکل نمی گیرد!
4. سنّت ها در مجاری خودش جاری می شود!
   بحث کلیدی ترتیب اولیاء در فقه (ترتیب: مالک، اب و جد، حاکم)
   ثمره تحقق حقوق متقابل، تحقق ترتیب اولیاء در جامعه است
   حکومت در کار خانواده دخالت بی جا نمی کند؛ خانواده را تعالی می دهد!
   مثلا “سنت” ازدواج در خانواده جاری میشود نه با دست درازی های حکومت، حکومی شود! (نمونه های واقعی)

دانلود سخنرانی «۱۰/ درسهای نهج البلاغه» | “دانلود از پیوند کمکی“

شرح خطبه ۲۱۶؛ جلسه نهم / ۲۶اردیبهشت۱۴۰۴؛ حجت الاسلام قنبریان

اهم نکات ۸جلسه قبل را اینجا بشنوید!

1. و مقام حق: اهلیت تمتع/ استیفاء و اجرا
   آیا مردم فقط حق دارند یا خود می توانند استیفاء هم بکنند؟!
2. حقوق متقابل و متکافؤ
   ریشه مردم سالاری دینی در این خطبه است!
3. اصل مساوات قانونی؛ شرط حکومت ولایتیه
   تقسیم سه گانه میرزای نائینی در اینباره!
4. چرا حقوق متقابل حاکم و مردم بزرگترین فریضه خداست؟
   قاعده ای از علامه طباطبایی: اگر تحمل حق به اندازه تحمیل حق (بر دیگران) نباشد اربابیت اتفاق می افتد!
5. نظام اولویت و تقدم:
   تقدم اصلاح دولتمردان بر تربیت جامعه!
   تقدم سیاسی بودن مردم (استقامت بر حقوق اساسی) بر کار تربیتی!
   برخی فکر می کنند وقتی جامعه تربیت شد به او حق سیاسی دهند!
6. شاخص دینداریِ سه سطحی!
   شاخص دین در ساحت اجتماعی، حُسن الیقین و … نیست؛ تحقق حقوق متقابل مردم_حکومت است!

دانلود سخنرانی «۰۹/ درسهای نهج البلاغه» | “دانلود از پیوند کمکی“

جلسه هفتم / ۳اسفند۱۴۰۳

حجت الاسلام قنبریان

نمای کلی فراز:

فجعلها نظاماً لالفتهم…یئست مطامع الاعداء

۲ فرض طرح شده:

1. فاذا ادّت الرعیه… وادّی الوالی؛ در حقوق متقابل هم رعیت حق را اداء کنند هم حاکم!
2. و اذا غلبت الرعیه… او اجحف الوالی؛ رعیت ادا نکند یا والی اجحاف کند!
   ۲ فرض دیگر را طرح نکرده:
3. ادای رعیت، اجحاف والی!
4. غلبه رعیت، ادای والی!

از آن دو، تکلیف ایندو هم معلوم می شود.

پیامد ها:

1. پیامد حقوق متقابل مردم و حاکم: نظاماً لالفتهم/ عزّاً لدینهم
   دین در ساحت ربانی، عزیز است/ در ساحت بشری گاهی اسیر، ذلیل و… می شود!
   دین در ساحت فردی بشر؛ نظامش به یقین است (نظام الدین حسن الیقین)
   الفت و اخوت هم در ساحت افراد با مروت است (نظام المروه حسن الاخوه)
   دین در ساحت اجتماعی بشر؛ محل بحث این خطبه (حقوق متقابل حاکم و رعیت موجب عزت است نه برهان و یقین/ و همان سبب الفت است نه مروت افراد )
   توجهی فرهنگی و مهم درباره دوره های دانشجویی و روش انتقال و آموزش معارف
2. پیامد رعایت آن حقوق متقابل:
   عزت حق/ برپایی مناهج دین/ استواری نشانه های عدالت/ جریان سنت ها در مجرای خود
   همین خط در خطبه فدکیه صدیقه طاهره(س)
3. نتایج ۴پیامد بالا:
   صلاح زمانه/ بقاء دولت/ یاس دشمنان

دانلود «۰۷ / شرح خطبه ۲۱۶» | “دانلود از پیوند کمکی“

درسهای نهج البلاغه

شرح خطبه ۲۱۶

جلسه ششم / ۵بهمن۱۴۰۳

حجت الاسلام قنبریان

دانلود سخنرانی «۰۳۱۱۰۵ – شرح خطبه ۲۱۶» | “دانلود از پیوند کمکی“

فراز:

وَ أَعْظَمُ مَا افْتَرَضَ سُبْحَانَهُ مِنْ تِلْکَ الْحُقُوقِ حَقُّ الْوَالِی عَلَى الرَّعِیَّهِ وَ حَقُّ الرَّعِیَّهِ عَلَى الْوَالِی، فَرِیضَهٌ فَرَضَهَا اللَّهُ سُبْحَانَهُ لِکُلٍّ عَلَى کُلٍّ

یک نکته تکمیلی جلسه قبل؛

حقوق علیه دولت در قوانین موضوعه:

1. جایی که دولت تصدی دارد
2. جایی که نقش حاکمیتی دارد

استیفای این دو حق: ۱. قضایی / ۲.سیاسی(مجلس شورای اسلامی)

چرا اعظم حقوق متقابل، در رابطه حاکم مردم است؟!

نتیجه اش در فراز:

فَجَعَلَهَا نِظَاماً لِأُلْفَتِهِمْ وَ عِزّاً لِدِینِهِمْ ؟!

فراز :فَلَیْسَتْ تَصْلُحُ الرَّعِیَّهُ إِلَّا بِصَلَاحِ الْوُلَاهِ، وَ لَا تَصْلُحُ الْوُلَاهُ إِلَّا بِاسْتِقَامَهِ الرَّعِیَّهِ؛ دوری نیست!

صلاح رعیت به صلاح ولات؛ صلاح ولات به استقامت رعیت (نه صلاح رعیت)!

استقامت بر همان حقوق متقابل!

بیانی لطیف از علامه طباطبایی در اینباره (ترجمه المیزان ج۳ص۳۹۴و۳۹۵):

– برای حذر از ارباباً من دون الله و سلطه یک طبقه یا فرد: اراده و خواست آنها تحمیل نشود الا همان مقدار اراده و خواست دیگران تحمل شود!

تایید از حکمت ۱۶۴

+ حکومت با مقدوراتش می تواند بدون تحمل اراده مردم، اراده خود را تحمیل کند؛ پس آن حقوق متقابل در اینجا اعظم فریضه الهی است.

دستور مجلس عام برا ضعیفان در عهدنامه مالک اشتر مبنی بر: شنیدن درشت گویی آنها از این قبیل است.

درسهای نهج البلاغه

جلسه پنجم / ۲۱دی۱۴۰۳
حجت الاسلام قنبریان

▫️فراز: ثُمَّ جَعَلَ سُبْحَانَهُ مِنْ حُقُوقِهِ حُقُوقاً افْتَرَضَهَا لِبَعْضِ النَّاسِ عَلَى بَعْضٍ، فَجَعَلَهَا تَتَکَافَأُ فِی وُجُوهِهَا وَ یُوجِبُ بَعْضُهَا بَعْضاً وَ لَا یُسْتَوْجَبُ بَعْضُهَا إِلَّا بِبَعْضٍ

1. این حقوق متکافئ در مقام جعل و اهلیت، این ملازمات را دارد یا در مقام استیفاء هم؟!
   مثال از حق نفقه و حق تمکین
   مثال از حق حاکم و رعیت(نامه ۵۰)
2. استیفاء حق با کیست؟
   فرق بین حق معین و مفروز با کلی و مشاع
   – فرق تقاص با برداشتن فقیر از مال زکاتی؟
   اگر حقوق قانونی صنف و طبقه ای داده نشد؟!
   آیا دولت هم در ضرر به حقوق مالی ضامن می شود؟!
3. چقدر تخلف، مجوز نقض طرف مقابل می شود؟!
   روایت قرب الاسناد
   سازوکار حَکَم در نامه۵۴
4. پیدایش نهادهای دیگر در حکومت و نوعی تفکیک قوا
   فخذوا هذا من امرائکم…

دانلود «۰۳۱۰۲۱ – شرح خطبه ۲۱۶» | “دانلود از پیوند کمکی“

درسهای نهج البلاغه

جلسه چهارم / ۷دی۱۴۰۳
حجت الاسلام قنبریان

• فراز: لا یَجْرِی لِأَحَدٍ إِلَّا جَرَى عَلَیْهِ، وَ لَا یَجْرِی عَلَیْهِ إِلَّا جَرَى لَهُ؛ وَ لَوْ کَانَ لِأَحَدٍ أَنْ یَجْرِیَ لَهُ وَ لَا یَجْرِیَ عَلَیْهِ لَکَانَ ذَلِکَ خَالِصاً لِلَّهِ سُبْحَانَهُ دُونَ خَلْقِهِ، لِقُدْرَتِهِ عَلَى عِبَادِهِ وَ لِعَدْلِهِ فِی کُلِّ مَا جَرَتْ عَلَیْهِ صُرُوفُ قَضَائِهِ، وَ لَکِنَّهُ سُبْحَانَهُ جَعَلَ حَقَّهُ عَلَى الْعِبَادِ أَنْ یُطِیعُوهُ وَ جَعَلَ جَزَاءَهُمْ عَلَیْهِ مُضَاعَفَهَ الثَّوَابِ، تَفَضُّلًا مِنْهُ وَ تَوَسُّعاً بِمَا هُوَ مِنَ الْمَزِیدِ أَهْلُهُ.
• بیان علامه تهرانی: تیغ دولب بودن حق!
• در متقابل بودن حق، تصویر به گونه دیگری می شود: حق در مقابل حق؛ نه حق در مقابل تکلیف!
• لازمه این فراز: مساوات در برابر قانون!
  (نظر برخی فقهاء و حقوق دانان)
• معنای مساوات در تنبیه الامه محقق نائینی(ص۱۰۰تا۱۰۶):
  – اصل طاهر مساوات/ از اشرف قوانین مبارکه
  – مساوات همه در جمیع نوعیات
  – بعد از اصل آزادی، مساوات شرط برای ولایتیه بودن حکومت
  – اختلاف اصناف مکلفین نسبت به انحاء تکالیف؟
• اشاره ای به شواهد ۱۴ گانه از روایات در اثبات مساوات
• چرا حق در مورد خداوند متقابل نیست؟(بیان شهید مطهری)

دانلود «۰۳۱۰۰۷ – شرح خطبه ۲۱۶» | “دانلود از پیوند کمکی“

از سلسله درسهای نهج البلاغه در مورخه ۱۷ دی ماه ۱۴۰۳، جلسه شرح خطبه ۲۱۶ توسط حجت الاسلام قنبریان منتشر می‌شود.

دانلود سخنرانی «۰۳۱۰۱۷ – شرح خطبه ۲۱۶» | “دانلود از پیوند کمکی“