حجت الاسلام قنبریان از الگوی مدیریت پیامبر (ص) می‌گوید که علیرغم داشتن تشکیلات و نظم، مشکلات دیوان‌سالاری را نداشت. از قضا این الگو را در گذشته تجربه کرده و پاسخ هم گرفته‌ایم!
پیامبر در مرحله نظام سیاسی، یک تشکیلات اداری ساخت؛ کسانی را به عنوان دبیران و نویسندگان، کارشناس تخمین، عامل گرفتن صدقات و مالیات و امثال این ها قرار داد.
اما دیوان سالاری نداشت. دیوان‌سالاری یک پدیده مدرن است؛ وقتی است که ما به این نظام دیوانی اصالت می‌دهیم. دوم اینکه تمرکز گرایی می‌کنیم.
شهید بهشتی می‌گفت در عین حالی که به نظم نیاز داریم، تمرکز گرایی نباید باشد. در دیوان‌سالاری ما به نظام اداری اصالت می‌دهیم، بدون اینکه خروجیواقعی را بخواهیم.
اما تشکیلات، ساختاری است چابک که خروجی نهایی را محقق کند. مدیریت جهادی که می‌گوییم یعنی همین؛ حتما به نتیجه برسد. تشکیلات پیامبر بدون تمرکز بر نظام دیوانی به خروجی می‌انجامید. ما قطعا یکی از مشکلاتمان که باید بُعدِ نهضت آن را چابک کند همین دیوان سالاری است.
این آرزو نیست جز خاطرات ماست! ما اوایل انقلاب جهاد سازندگی را درست کردیم که اولاً شورایی اداره می‌شد، ثانیاً از پایین به بالا بود. تمرکز گرا نبود؛ از بالا به شکل کارتابل همه چیز ابلاغ بشود نبود!
امپراطور ژاپن به آقای رفسنجانی گفته بود برای ما حیرت انگیز است یک سازمانی (جهاد سازندگی) توانسته باشد اینقدر توسعه درست بکند!
باید برگردیم تاریخ شفاهی آن دوره را بخوانیم و بازسازی بکنیم.
مرحوم آقای هاشمی رفسنجانی تعریف میکردند: “زمانی که به ژاپن رفته بودم، جلسه‌ای نیز با امپراتور وقت ژاپن داشتم. پس از بحث و گفتگو درباره برخی مسائل دوجانبه، امپراتور به من گفت: علیرغم اینکه ما تحولات انقلاب شما را دنبال می‌کنیم، ولی برای برخی از سؤالات خود پاسخ روشنی نداریم!
اول اینکه ما مدتی است روی سازمانی در کشور شما بنام جهاد سازندگی مطالعه می‌کنیم! چطور این نهاد توانسته در مدت کوتاهی، مردم مناطق محروم را با خود همراه کند و بسیاری از آن مناطق را توسعه بدهد؟!
دوم اینکه[…]
بعد آقای هاشمی گفتند:”من در آن جلسه برای هیچکدام از آن سؤال‌ها پاسخ مشخصی نداشتم[۱]“!
این روزها نیز بنا به اعلام سازمان بهداشت جهانی، ایران رتبه دوم در میزان درمان ویروس کرونا را دارد.
وزیر بهداشت هم اعلام کرده برای اولین بار در جهان با مشارکت بسیج مردمی ۳۰۰هزار اکیپ را برای تشخیص و مهار ویروس کرونا در تک تک منازل می‌فرستند.
قبل از این، در نهضت واکسیناسیون، درخت‌کاری، خدمت‌رسانی به سیل و زلزله‌زدگان از نیروهای جهادی و بسیج مردمی استفاده شده بود؛ و در همه موفقیت خیره کننده بود. مثل: ریشه‌کنی فلج اطفال در ایران، ترمیم خرابی‌ها (که در مقایسه با خرابی‌های مثل طوفان کاترینا و نمونه‌های اروپائی معلوم میشود، حرکت جهادی چه کرده است)
اما سؤال مهم اینکه: چه فرقی بین “کار جهادی” و “مدیریت جهادی” هست؟!
در نقل اول دقت کردید؟ امپراتور ژاپن -که تحولات انقلاب را دنبال می‌کند- با وجود وجدان کاری بالای ژاپنی‌ها، دنبال چه چیزی در سازمان جهاد می‌گردد؟! آن چیست که آقای هاشمی پاسخش را نمی‌داند؟!
امپراتور دنبال کشف “مدیریت جهادی” بود نه صرفا “نیروی جهادی”!
مدیریت جهادی، مقابل “مدیریت بروکراتیک” و اداری گذشته و کنونی است. نیروی جهادی، مقابل “نیروی با تایم و مأموریت اداری” و غیر چابک است. لذا ممکن است رئیس‌جمهوری(مثل خود آقای هاشمی با قریب ۱۶ساعت کار در روز) یا وزیر و مدیری، جهادی و بدون وقت اداری و بی‌مزایای مرسوم اداری کار کنند؛ اما مدیریت‌شان بروکراتیک باشد! (دقت کنید)
سازمان جهاد، مدیریت جهادی داشت نه صرف نیروی جهادی! “از پایین به بالا”، “شورایی”، “منطقه‌ای” و… بود که توانست چشم امپراتور ژاپن -کشوری که مثَل برای پرکاری شده- را بگیرد[۲].
جالب اینکه بین ناتوانی پاسخ آقای هاشمی -زبده‌ترین سیاست‌مدار ایرانی- و آنچه آن سال‌ها در ایران جاری بود نسبت مستقیم بود!
فن‌سالاری(تکنوکراسی)، بروکراسی خاص خود را احیاء کرده بود.[۳] سازمان جهاد هم، اداری و وزارت خانه شده بود! حالا ما در سودای ژاپن اسلامی بودیم!
هنوز نیروی جهادی پیدا می‌شد، اما ناگزیر بود اهداف انقلابی و جهادی خود را از طریق سیستم فرسوده اداری با شاخصه‌ی از بالا به پایین و “عدم درک نزدیک از میدان”، “ناتوان از درک تفاوت‌های منطقه‌ای”، “متجزی در مأموریت‌ها”(=یک اداره جزیی از کار را انجام و بقیه به اداره‌ای دیگر محول است تا بموقع بکند یا نکند!) و… انجام دهد.
️ آنچه در ریشه‌کنی فلج اطفال و ان‌شاءالله ریشه‌کنی ویروس کرونا اتفاق می‌افتد، تازه استفاده از نیروی جهادی است.
اگر نخبگان‌مان به “سازمان جهادی” متفطن[۴] شدند، نظام اداره‌ای احیاء خواهند کرد که توقع دنیای جدید از انقلاب اسلامی ایران بود.
ژاپن می‌خواست روش انقلابی ما را بیاموزد، اما ما به ژاپن مسلمان عازم شدیم!
محسن قنبریان
۹۸/۱۲/۱۲
[۱] کتاب رسم جهاد/مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی /ص۱۳
بنظر اینجانب این شیوه برخورد و پیگیری بروکراتیک مشکلی از مملکت حل نخواهد کرد و آبروی نظام و سلامتی مردم به شدت زیرسؤال خواهد رفت…
بی‌تردید مدیریت شرایط پیچیده کنونی شیوه‌ای می‌طلبد که در سازوکارهای موجود و جلسات بی‌حاصل دست آوردی نصیب کشور، مردم درمانده در بیماری و همکاران بی‌پناه اینجانب در بیمارستان‌های آلوده نخواهدشد.
“شعار جهاد، “همه با هم” بود؛ این کلمه خیلی مهمی است[که در فرمان امام برای تشکیل جهاد بود]. در تاریخ توسعه دنیا، این کلمه با جهاد سازندگی مطرح شده است و می‌گویند برترین شعار توسعه‌ی دنیا همین “همه با هم” است که از جهاد سازندگی امام خمینی برآمده. الان این شعار هم در فائو(FAO)، هم در یونیدو(UNIDO) ، و هم در یو.دی.پی (UNDP) و هم در سازمان ملل مطرح است. این شعار با “مشارکت” تفاوت دارد. در ادبیات رایج دانشگاهی، مشارکت مفهوم خاص خودش را دارد که تعریف شده و تعریفش هم غربی است[۱]“
پ.ن: بین ۳۰تا۴۰کشور درگیر کرونا این ملت متحد و انقلابی جور دیگر خواهد درخشید؛ چنانچه مواجهه مردمی‌اش با سیل سال قبل زبانزد شد.
