جلسه بیست و ششم «سلسله درس‌های نهج البلاغه»، مورخه ۱۳ اسفند ماه ۱۴۰۰ به همّت هیات راه فاطمه(س) قم برگزار شد. صوت این جلسه منتشر می‌شود.

جلسه بیست و ششم «سلسله درس‌های نهج البلاغه» | “دریافت از پیوند کمکی“

کج ساختارها و کج رفتارهای فقر | خطبه ۲۲۵|

• دو کج ساختار حاصل از فقر

1. طبقاتی شدن مذموم
2. بدکرداران اقتصادی، مهربانی نانجیبانه می ورزند!

• دو کج رفتار در فقرا:

1. شیوع فرهنگ تملق
2. حس تنفر و خشونت

• پاداش صدقه و انفاق و بالاتر مبارزه با ساختارهای فقر ساز!

فقر(تحمیلی نه انتخابی) موجب از بین رفتن شخصیت:

“پروردگارا آبرویم را به توانگری حفظ فرما و شخصیتم را با تنگدستی مشکن”

– لاتَبذُل جاهی: بذل= از دست دادن؛ یعنی شخصیتم را از من نگیر/ بذل= ضایع ساختن؛ یعنی شخصیتم را با فقر ضایع و مبتذل نکن.

– در روایت دیگری حضرت امیر(ع) فرمود: “پسرم فقیر حقیر و پست میشود، کلامش شنیده و مقامش شناخته نمیشود، اگر راست بگوید، دروغگو نامیده میشود و اگر زهد ورزد ،جاهل خوانده میشود[۱]“.

• دو کج ساختار حاصل از فقر

1. طبقاتی شدن مذموم:
   ” (با فقر ناچار) دست نیاز به سوی کسانی که خواهان روزیِ تو هستند بگشایم”!
   – این فقر تحمیلی است. این هم اثر طبیعی و اقتضایی فقر است.
   – تسخیر متقابل اجتماعی صنوف مختلف، بخشی از نظام سببی است. نانوا محتاج پزشک و پزشک محتاج نانوا و… اما هردو از خدا رزق می خورند.
   او که کالا را تولید می کند، او که بسته بندی می کند، او که حمل می کند و او که می فروشد هریک بر سفره الهی(بازار) نشسته اند.
   – اما کسی که دستش را بخاطر فقر پیش کسی دراز می کند، مثل آنها نیست، او از مرزوق دیگری رزق می خورد!
   – درباره اجاره نفس(کارگری و فروش کار) در روایات هست که:”کسی که خود را به اجاره دهد از رزق منع میشود. چگونه منع نشود در حالیکه آنچه می رسد برای صاحب کار است[۲]”
   – وقتی اجاره دادن خود در واقع منع رزق شدن است، دست دراز کردن و صدقه خوردن به طریق اولی چنین است.
   – باید ذهنیت درباره فقیر اصلاح شود. الان می پنداریم چون تصمیمات بد گرفته اند فقیرند؛ در حالیکه برعکس چون فقیرند، تصمیم بد می گیرند!
   به حسب تحقیقات کسی که فقر دغدغه اصلی اوست، تمرکز ذهنش بر آن می رود وبقیه توانایی ها او مختل میشود[۳].
   به او توصیه می کنی: پس انداز کن! عمده خرید کن! دور اندیش باش! جنس بادوام بخر! اما توجه نداری که همه اینها خود نیازمند پول است. فقیر چون فقر دارد نمیتواند عمده و ارزان بخرد یا جنس بادوام گران بخرد و[۴]…!
2. بدکرداران اقتصادی مهربانی نانجیبانه می ورزند!
   ” یا از مردم بدکردار مهربانی جویم”!
   – سرمایه داران شروری که با سوداگری و رقابت ،ضعفاء را حذف و بازار را مال خود کرده اند (بیل گیتس ها و…) همه خیریه دارند!
   – انگیزه های نانجیبانه در این خیریه ها هست: فشار همتایان و افکار عمومی/ حفظ پایگاه اجتماعی/ خودنمایی/ فرار و تخفیف مالیاتی/ گرفتن برخی انحصارات و[۵]…

• دو کج رفتار در فقرا
  1. شیوع فرهنگ تملق!
     ” یا به ستایش کسی که به من چیزی بخشیده دچار شوم”!
     – اظهار فضیلت دارایان فضل، کار پسندیده ای است اما اینجا بخاطر نیاز و عطاء کسی مدح میشود. تملق برای گرفتن عطاء، مدح و ثناء را هم مبتذل می کند!
     – فقر این اثر اجتماعی را در فرهنگ عمومی می گذارد
  2. حس تنفر و خشونت:
     ” یا به بدگویی از کسی که محرومم ساخته گرفتار شوم”!
     – این آسیب دیگر فقر برای فرهنگ عمومی است. در نیمه ای(عطا کنندگان و مراکز خیریه ای) تملق شکل می دهد و در نیمه دیگر(محروم کنندگان و کسانی که درخواست فقرا را اجابت نمی کنند) تنفر تولید می کند. تنفر هم زمینه تولید خشونت میشود[۶]!
• از همین روست که پیامبر(ص) فرمود: “خداوند به ابراهیم(ع) وحی کرد: تورا خلق کردم و به آتش نمرود مبتلا کردم، اگر جایش به فقر مبتلایت می کردم و صبرت را می ربودم، چه می کردی؟! ابراهیم گفت: خدایا فقر نزد من از آتش نمرود شدیدتر است! خداوند فرمود: به عزت و جلالم در آسمان و زمین چیزی شدیدتر از فقر نیافریدم! ابراهیم گفت: خدایا جزای کسی که گرسنه ای را طعام دهد چیست؟ خداوند فرمود: غفران است حتی اگر گناهش آسمان و زمین را پر کرده باشد[۷]“

از اینجا در ماه شعبان و صلوات شعبانیه اینقدر به صدقه و مواسات با تنگدستان سفارش شده است.

اما مبارزه با ساختارهای فقر ساز که آن کج ساختارها و کج رفتارها را موجب میشود از صدقه هم با فضیلت تر است. همه اهل صدقه نیستند، اگر همین اندازه که در شعبان اهل انفاق و صدقه اند بر برخی از ساختارهای غلط فشار می آوردند فقر عده زیادی از اساس حل می شد! برای سه دهک پایین و بیکار سهمی از کارخانه و اقتصاد کشور قانون شده است اما اجرا نمیشود! او اجیر می ماند یا صدقه خور می ماند! در حالیکه اگر واگذاری این بخش انجام می شد او هم نان سرمایه اش را می خورد هم نان بازو وکارش را! چون هنوز در عهد نهج البلاغه نیستیم فقط همان صدقه دادن شعبان را می شناسیم!

• تفصیل را در فایل صوتی بشنوید!

[۱] بحار ج۶۹ص۴۷ح۵۸

[۲] الکافی ج۵ص۹۰

[۳] در اینباره این مقاله را بخوانید:      فقر احمق می‌کند

[۴] در اینباره این مقاله را بخوانید:      چرا فقرا این‌قدر تصمیم‌های بد می‌گیرند؟

[۵] در اینباره این مقاله را بخوانید: آیا از ترس مرگ است که به دیگران کمک می‌کنیم؟

[۶] در اینباره مقاله: شکل گیری جامعه دوگانه در شهرهای نفتی ایران را بخوانید.

[۷] جامع الاخبار للعشیری ص۱۱۰